Σε αλλαγή πολιτικής υπέρ της προστασίας των προσφύγων με τρόπο που ενισχύει την ελληνική κοινωνία καλεί η οργάνωση The Home Project και καταγράφει σημαντικές καθυστερήσεις, ελλείψεις και κενά στο σύστημα προστασίας των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων για το 2024.

Στην έκθεσή της «Από την επιβίωση στην ένταξη: επενδύοντας σε ένα καλύτερο μέλλον», που κυκλοφόρησε στα μέσα Ιουνίου, η οργάνωση υπογραμμίζει: «Η ελληνική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει μια ολοένα και πιο σκληρή στάση απέναντι στους πρόσφυγες, με πολιτικές που στοχεύουν στην αποτροπή νέων αφίξεων. Οι αρχές επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στην ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων και στην επιτάχυνση των απελάσεων, συχνά εις βάρος της παροχής επαρκούς φροντίδας στους πρόσφυγες που βρίσκονται ήδη στη χώρα. Παρόλο που η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι αναγνωρίζει την ανάγκη για σωστότερη προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, οι ενέργειές της συχνά υπονομεύουν οποιεσδήποτε προσπάθειες για βελτίωση της κατάστασής τους».

Η έκθεση επισημαίνει ότι η Ιταλία, παρά τη ρητορική εχθρότητα, έχει δώσει άδειες διαμονής σε περίπου μισό εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες με στόχο την αντιμετώπιση των οξύτατων ελλείψεων στην αγορά εργασίας, ενώ και στην Ισπανία νομιμοποιήθηκαν ένα εκατομμύριο μετανάστες που έμεναν για χρόνια στη χώρα. «Πίσω από τις όποιες σκληρές, ψηφοθηρικές δηλώσεις, ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις κατανοούν την αναγκαιότητα μιας πρακτικής και ρεαλιστικής προσέγγισης στην ένταξη», επισημαίνει η οργάνωση.

Και υπογραμμίζει: «Η εμπειρία μας μέχρι τώρα μας έχει δείξει πως όταν επενδύουμε σε ένα πλήρες πλαίσιο υποστήριξης, εκπαίδευσης και κοινωνικοποίησης, οι νέοι πρόσφυγες ανταποκρίνονται θετικά: όχι μόνο ενσωματώνονται, αλλά ανθούν».

Ωστόσο, τα κενά και τα προβλήματα στην παροχή προστασίας σε ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες ξεκινά με το που φτάνουν στην Ελλάδα -αν τα καταφέρουν, καθώς περισσότερα από 100 παιδιά πρόσφυγες πνίγηκαν σε ελληνικά ύδατα μέσα στο 2024,, σύμφωνα με την έκθεση που καταγράφει «ιδιαίτερη ανησυχία [που]προκαλούν οι ολοένα και πιο βίαιες πρακτικές που αποδίδονται στο Λιμενικό Σώμα». Περίπου 12.500 ασυνόδευτοι ανήλικοι ή ανήλικοι χωρισμένοι από την οικογένειά τους έφτασαν στην Ελλάδα το 2024 (το 22% των αφίξεων, που σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές ανήλθαν σε 62.053 το 2024).

Σε πολλές δομές υποδοχής στα νησιά και στην ενδοχώρα (Μαλακάσα, Διαβατά, Φυλάκιο) επικράτησαν συνθήκες έκτακτης ανάγκης στις λεγόμενες «ασφαλείς περιοχές» των δομών που προορίζονται για να μένουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μέχρι 25 μέρες προκειμένου να καταγραφούν. Η έκθεση καταγράφει παρατεταμένο διάστημα παραμονής στις ασφαλείς περιοχές σε καθεστώς ντε φάκτο κράτησης, κάποιες φορές για μήνες, λόγω της έλλειψης χωρητικότητας των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανήλικων, ενώ δεν καλύπτονται βασικές ανάγκες όπως υγειονομική περίθαλψη, νομική υποστήριξη και εκπαίδευση. Αντιθέτως, εντοπίζονται σημαντικές ελλείψεις σε ρούχα, παπούτσια και κουβέρτες.

Σύμφωνα με την έκθεση, μέσα στο 2024 υπήρξε σημαντική μείωση των θέσεων σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανήλικων από 2.500 σε 1.500 λόγω κρατικών περικοπών, με αποτέλεσμα να παραμένουν εκτεθειμένα σε κινδύνους εκατοντάδες παιδιά που μεταφέρονται από καμπ σε καμπ και αναγκάζονται να παραμένουν για μεγάλα διαστήματα σε προσωρινές και ακατάλληλες δομές.

Καθυστερήσεις

Ως προς τη λειτουργία των δομών φιλοξενίας, η έκθεση επισημαίνει τις σοβαρές καθυστερήσεις στην εκταμίευση των ευρωπαϊκών κονδυλίων εκ μέρους του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, με τη χρηματοδότηση να φτάνει με καθυστέρηση πολλών μηνών και να είναι συχνά ελλιπής, εμποδίζοντας τον προγραμματισμό, ενώ καταγράφει βία και κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία σε βάρος προσφύγων των δομών της οργάνωσης όσο και μελών του προσωπικού της, αλλά και βίαια περιστατικά και αντιπροσφυγική ρητορική από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.

Η εφαρμογή και η αποτελεσματικότητα του συστήματος επιτροπείας δοκιμάζεται στην πράξη, λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στον ορισμό επιτρόπων που αφήνει τα παιδιά χωρίς νομική εκπροσώπηση για πολλούς μήνες, με αποτέλεσμα να μένουν χωρίς πρόσβαση σε εκπαίδευση, περίθαλψη και νομική υποστήριξη.

Προβλήματα προκύπτουν επίσης λόγω της μη έγκαιρης παροχής πληρεξουσιότητας στους επιτρόπους ή λόγω των συχνών αλλαγών τους και της απουσίας τους σε καίριες στιγμές, όπως ιατρικές εξετάσεις και έκτακτα περιστατικά.

Από τις 5.139 αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανήλικων μέσα στο 2024 καταγράφονται σημερινές καθυστερήσεις στην καταγραφή και αυξανόμενος αριθμός απορρίψεων σε πρώτο βαθμό χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Καταγράφεται επίσης εξαιρετικά αργή διαδικασία οικογενειακής επανένωσης, με μόνο 130 υποθέσεις να ολοκληρώνονται επιτυχώς το 2024.

Ως προς την εκπαίδευση, η φοίτηση των ασυνόδευτων ανήλικων σε τάξεις υποδοχής δεν ξεκινά σχεδόν ποτέ στην αρχή της σχολικής χρονιάς, ενώ η μείωση κατά 30% των θέσεων στην Αθήνα πέρσι και η παροχή τάξεων υποδοχής μόνο σε επιλεγμένα σχολεία αναγκάζει τα παιδιά να διανύουν μεγάλες αποστάσεις και δυσχεραίνουν την πρόσβασή τους σε ειδικά μαθήματα, ιδιαιτέρως τη γλώσσα.

Τέλος, η έκθεση καταγράφει την ιδιαίτερα προβληματική και ελλιπή πρόσβαση σε παιδοψυχιατρική φροντίδα στην Αθήνα, τις ελλείψεις του συστήματος αναδοχής για τους ασυνόδευτους ανήλικους, την απουσία προοπτικής υιοθεσίας, κάτι που συνιστά διάκριση, αλλά και την καθυστέρηση στη λειτουργία του προγράμματος Helios Junior, ενός προγράμματος με σκοπό την ομαλή μετάβαση στην ελληνική αγορά εργασίας και την ανεξάρτητη διαβίωση όπως και στην ένταξη στην ελληνική κοινωνία αμέσως μετά την ενηλικίωση και την έξοδο από τις δομές φιλοξενίας ανηλίκων.

Το ελληνικό παράδοξο

«Το παράδοξο που βιώνουμε σήμερα είναι ότι η Ελλάδα επιδιώκει να κλείσει τα σύνορά της στους ανθρώπους που θα μπορούσαν να συμβάλουν ουσιαστικά στην επίλυση της δημογραφικής κρίσης της. Οι πρόσφυγες –που προέρχονται κυρίως από νεότερες ηλικιακές ομάδες– μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά, καλύπτοντας κενά στην αγορά εργασίας, ενισχύοντας την οικονομική ανάπτυξη και στηρίζοντας κρίσιμες δημόσιες υπηρεσίες.

»Η Ελλάδα, ειδικότερα, αντιμετωπίζει σοβαρές ελλείψεις σε βασικούς τομείς, όπως η γεωργία, η οικοδομή και ο τουρισμός. Οι θέσεις αυτές, αν και κρίσιμες για την οικονομία, είναι εποχικές, σωματικά απαιτητικές και συχνά μη ελκυστικές για το εγχώριο εργατικό δυναμικό.

»Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι οι προσφυγικές ροές μοιάζουν με το νερό. Δεν μπορούμε να τις σταματήσουμε -γιατί οι άνθρωποι δεν εγκαταλείπουν τα σπίτια τους από επιλογή, αλλά από ανάγκη, για να επιβιώσουν. Οταν κλείνουμε όλους τους νόμιμους δρόμους για αυτούς, αναγκάζονται να στραφούν σε παράνομους.

»Αντί να τους αντιμετωπίζουμε ως πρόβλημα, πρέπει να αρχίσουμε να τους βλέπουμε ως ευκαιρία. Επενδύοντας στην εκπαίδευσή τους, εντάσσοντάς τους στην αγορά εργασίας, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να συνδράμουν οικονομικά και στηρίζοντάς τους ώστε να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους, μπορούμε να καλύψουμε ελλείψεις, να ενισχύσουμε την ανάπτυξη και να εμπλουτίσουμε την κοινωνία μας. Το “κλειδί” είναι η υλοποίηση αποτελεσματικών πολιτικών ένταξης που προωθούν την εκμάθηση της γλώσσας, την απόκτηση δεξιοτήτων, την κοινωνική ενσωμάτωση και την πρόσβαση στην απασχόληση».